Uit protest tegen de overbevolking en het personeelstekort heeft het personeel in de gevangenissen in Vlaanderen, Vorst en Sint-Gillis maandag massaal het werk neergelegd. De gedetineerden moesten hierdoor 24 uur op cel blijven, de etensbedeling gebeurde wel. Enkel in Hoogstraten was er voldoende personeel aanwezig om het gebruikelijke schema te volgen. Op andere plaatsen werd extra politiebijstand gevraagd om de taken rond te krijgen.

Overbevolking is al jaren een probleem in de Belgische gevangenissen. In principe is er in de 35 penitentiaire instellingen in ons land maar plaats voor ruim 9.500 gedetineerden, maar op dit moment tellen ze er 10.797, wat betekent dat er voor meer dan 1.200 gevangenen eigenlijk geen plaats is.

Driekwart overbevolking in Vlaanderen

Uit cijfers die Kamerlid Sophie De Wit (N-VA) opvroeg bij de minister van Justitie, blijkt dat driekwart van de overbevolking wordt opgevangen in de Vlaamse gevangenissen. In Brussel is er nauwelijks overbevolking en in Wallonië wordt een vierde van de overbevolking opgevangen. “Dat zijn toch opvallende cijfers, als je weet dat er ongeveer een gelijke gevangeniscapaciteit bestaat in het noorden als in het zuiden van het land”, zegt De Wit.

Robby De Kaey van de socialistische vakbond ACOD nuanceert deze cijfers. “Vlaanderen beschikt over veel grotere steden die dichtbevolkt zijn, en waar dus ook meer criminaliteit plaatsvindt. Daarbovenop verkiezen de onderzoeksrechters hier vaker voor een voorlopige hechtenis in de gevangenis, in plaats van onder elektronisch toezicht.”

Als we kijken naar specifieke gevangenissen, zien we dat de Antwerpse gevangenis er – met een overbevolkingsgraad van 40% – met kop en schouders bovenuit steekt. Begin december zaten er maar liefst 691 gevangenen in het mannelijk gedeelte van het arresthuis, terwijl er plaats is voor 365. Nu is dat aantal afgenomen naar 618 gevangenen. “Daarmee vangen ze in Antwerpen alleen al een vijfde van de overbevolking op, bijna evenveel als in alle Waalse gevangenissen samen”, zegt De Wit. Ze pleit voor een eerlijke spreiding van de overbevolking.

Sky ECC

“De gevangenissen zijn de slachtoffers geworden van het succes van politie en justitie”, zegt Kathleen Van De Vijver van gevangeniswezen. Ze verwijst hiermee naar de kraak van de eeuw: Operatie Sky ECC, waarbij meer dan 580 mensen werden opgepakt. “Dit zorgde voor een grote instroom in de Vlaamse gevangenissen.”

“Gedetineerden overbrengen van Vlaanderen naar Wallonië is ten slotte niet evident”, legt Van De Vijver uit. “Zo moet er gekeken worden naar verschillende factoren zoals de taal, soort inrichting en of het dossier is afgesloten door de onderzoeksrechter. Iemand in voorhechtenis die nog door de politie ondervraagd moet worden, kunnen we moeilijk naar de andere kant van het land verplaatsen.”

280 extra bedden

Dat het aantal gevangenen in de Antwerpse gevangenis afgelopen maand is afgenomen met 73 gedetineerden, is te danken aan 280 extra bedden. “Dit is een humanitaire actie geweest”, zegt Van De Vijver. “Naast Antwerpen hadden we in diverse arresthuizen te maken met gedetineerden die op de grond moesten slapen. Daarom kozen verschillende inrichtingen ervoor om extra bedden te plaatsen. Deze maatregel geldt voor twaalf maanden en kan verlengd worden met zes maanden.”

Met de opening van nieuwe gevangenissen in Haren en Dendermonde verwacht justitieminister Van Quickenborne (Open Vld) 452 extra plaatsen in 2022. Toch gaat dit volgens De Kaey niet voldoende zijn om alle gedetineerden een plaats te geven, “zeker omdat de gevangenis van Ieper op 1 maart de deuren sluit voor verbouwingen en die gedetineerden dus elders moeten worden ondergebracht.”

Kamerlid De Wit pleit er daarom voor oude gevangenissen open te houden zodra de nieuwe er zijn. “Extra straffen vragen dan ook extra capaciteit in de gevangenissen.”