Op verzoek van Polen komen de ambassadeurs van de NAVO-lidstaten woensdag in een spoedzitting bij elkaar. Het land zou Artikel 4 van het NAVO-verdrag hebben geactiveerd. Wat wil dat precies zeggen? En is het een voorbode voor Artikel 5, hét cruciale artikel in het Noord-Atlantisch verdrag.

Artikel 4 voorziet in consultaties tussen de leden van de alliantie als de veiligheid van één van de lidstaten wordt bedreigd. Het kan worden geactiveerd als een van de bondgenoten stelt dat de “territoriale integriteit, politieke onafhankelijkheid of veiligheid wordt bedreigd”. Volgens persbureau Reuters heeft Polen dit dinsdagavond laat gedaan. Woensdag al zouden de ambassadeurs van de lidstaten samenkomen in Brussel voor overleg.

Door Artikel 4 te activeren kan een land aan de bondgenoten vragen of zij de dreiging erkennen, en daarop kunnen passende maatregelen worden genomen. Dat kan bijvoorbeeld gezamenlijke grensbewaking zijn of Polen voorzien van meer luchtafweersystemen. Artikel 4 werd in februari al eens door Polen ingeroepen, na de Russische invasie van Oekraïne. In 2003 werd het ingezet door Turkije, dat zich bedreigd voelde door de Irak-oorlog. Het was bang voor vergeldingen van het Saddam-regime.

Artikel 5

Tijdens het overleg kunnen bondgenoten ook besluiten om Artikel 5 te activeren. Letterlijk staat er dit: “De partijen komen overeen dat een gewapende aanval tegen een of meer van hen in Europa of Noord-Amerika als een aanval tegen hen allen zal worden beschouwd; zij komen bijgevolg overeen dat ieder van hen de aldus aangevallen partij of partijen zal bijstaan (...) met inbegrip van het gebruik van gewapend geweld.”

De NAVO mag dus gewapend geweld gebruiken “om de veiligheid van het Noord-Atlantisch gebied te herstellen en te handhaven”, maar de hulp kan ook van een andere aard zijn. Artikel 5 wordt overigens ook niet automatisch van kracht. Wanneer een NAVO-land wordt aangevallen, bepaalt de lidstaat zelf hoe die reageert. De aangevallen lidstaat kan ervoor kiezen om niets te doen, om zelf tot een onderhandelde oplossing te komen of om Artikel 5 in te roepen. In dat laatste geval komt de NAVO in spoedzitting bijeen.

Sinds de oprichting van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, op 4 april 1949, is nog maar één keer beroep gedaan op Artikel 5. De Verenigde Staten riepen het artikel in 2001 in na de aanslagen van 9/11 op het WTC. Als respons op de terreuraanval viel een coalitie van NAVO-landen Afghanistan binnen.