OPROEP. Bevindt u zich momenteel in Brazilië? Laat het ons dan weten!

De aanhangers drongen het congresgebouw in Brasilia binnen, een week na de beëdiging van president Luiz Inacio ‘Lula’ da Silva. Het gebied rond het gebouw was weliswaar afgezet door de autoriteiten, maar de aanhangers van Bolsonaro konden door de veiligheidscordons breken, het gebouw binnendringen, en het dak bezetten. Op beelden is te zien hoe er vernielingen werden aangebracht. Volgens lokale media was er sprake van 3.000 oproerkraaiers.

Ook op andere plaatsen in de Braziliaanse hoofdstad drongen bolsonaristen gebouwen binnen, met name het presidentieel paleis Planalto en het Hooggerechtshof. Ook daar richtten ze veel materiële schade aan. President Lula was op het moment van de bestorming niet aanwezig in het presidentieel paleis: hij was eerder al afgereisd naar Araraquara, een stad in de zuidoostelijke deelstaat Sao Paulo die eind vorig jaar zwaar getroffen werd door overstromingen.

De politie probeerde in eerste instantie om de manifestanten met traangas te verdrijven, maar zonder succes. President Lula droeg de federale regering vervolgens op om de verantwoordelijkheid voor de openbare veiligheid in Brasilia op zich te nemen. Speciale eenheden van de militaire politie en de presidentiële garde ontruimden daarop de gebouwen. Na enkele uren kregen de veiligheidstroepen de situatie weer onder controle.

Honderden relschoppers opgepakt

De Braziliaanse politiediensten hebben inmiddels al honderden mensen opgepakt. Gouverneur Ibaneis Rocha van het Federaal District, waar Brasilia onder valt, maakte melding van 400 arrestaties, minister van Justitie Flavio Dino hield het zondagavond tijdens een persconferentie op 200 arrestaties. De veiligheidstroepen zijn volgens Dino wel nog steeds op zoek naar de betrokkenen, en zullen doorgaan met het oppakken van verdachten.

Dino was op de persconferentie ook erg streng voor de acties van de bolsonaristen. “Dit is terrorisme, dit is een staatsgreep. We weten zeker dat de overgrote meerderheid van de bevolking dit niet wil,” klonk het. “Ze zullen er niet in slagen de Braziliaanse democratie te vernietigen. Criminelen zullen worden behandeld als criminelen.” Heel snel werden er ook parallellen getrokken met de bestorming van het Amerikaanse Capitool, twee jaar geleden.

Bolsonaro: “Demonstraties maken deel uit van democratie, plunderingen niet”

Bolsonaro veroordeelde de bestorming door zijn eigen aanhangers inmiddels. “Vreedzame demonstraties maken deel uit van de democratie. Plunderingen en aanvallen op openbare gebouwen, zoals vandaag gebeurde, vallen daar niet onder”, meldde hij op Twitter. “Gedurende mijn hele ambtsperiode heb ik me altijd aan de grondwet gehouden, en de wetten, democratie, transparantie en onze heilige vrijheid gerespecteerd en verdedigd”, aldus de ex-president.

Bolsonaro bevindt zich momenteel in de Verenigde Staten. Hij had Brazilië al twee dagen voor het einde van zijn ambtstermijn verlaten, zodat hij niet aanwezig moest zijn op de inhuldiging van zijn voorganger.

Valdemar Costa Neto, de leider van de Partido Liberal van Bolsonaro, had het eerder al over “een trieste dag voor de Braziliaanse natie. Wij zijn het niet eens met de bestorming van het Nationaal Congres”, aldus Valdemar Costa Neto. “Alle ordelijke demonstraties zijn legitiem. Maar chaos is nooit een van de grondbeginselen van onze natie geweest. Wij veroordelen dit gedrag ten zeerste. De wet moet worden gehandhaafd om onze democratie te versterken.”

Ook huidig president Lula da Silva had de aanval al veroordeeld. “Alle vandalen zullen worden gevonden en gestraft”, zei het staatshoofd. “We zullen ook uitzoeken wie hen gefinancierd heeft.” De president keerde zondagavond terug naar de hoofdstad, om de schade op te meten in zijn ambtswoning. Hij bezocht daarna het Hooggerechtshof, waar hij een ontmoeting had met rechter Rosa Weber. Vervolgens ging hij ook in het parlementsgebouw de schade opmeten.

Gewelddadige extremisten

Ook de VS en de EU hebben gereageerd, en beklemtonen in hun reacties het belang van de democratische instellingen in Brazilië. De Europese Raadsvoorzitter Charles Michel benadrukte zijn “volledige steun voor president Lula da Silva, die democratisch gekozen is door miljoenen Brazilianen in eerlijke en vrije verkiezingen”.

Josep Borrell, de hoge vertegenwoordiger van het Europees buitenlands beleid, spreekt zijn “verbijstering” uit over de acties van “gewelddadige extremisten”. “De Braziliaanse democratie zal het winnen van geweld en extremisme”, klinkt het.

Ook de Franse president Emmanuel Macron heeft opgeroepen tot “respect voor de democratische instellingen” in Brazilië. “De wil van het Braziliaanse volk en de democratische instellingen moeten worden gerespecteerd”, zegt Macron.

De Belgische minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib zegt “ontzet” te zijn door het geweld in Brasilia. “We roepen op tot het respecteren van de uitslag van democratische verkiezingen, de instellingen die daarvoor symbool staan en de rechtsstaat”, zegt ze. “Democratie mag nooit als verworven worden beschouwd.”

De actie van de aanhangers van Bolsonaro wordt ook veroordeeld door de Amerikaanse regering. “De Verenigde Staten veroordelen elke poging om de democratie in Brazilië te ondermijnen”, zei nationaal veiligheidsadviseur Jake Sullivan. President Joe Biden zelf noemde de bestorming “schandalig”. “Ik veroordeel de aanval op de democratie en op een vreedzame machtsoverdracht in Brazilië. De democratische instituten in Brazilië hebben onze volledige steun en de wil van het Braziliaanse volk mag niet ondermijnd worden.”

Hoofd veiligheid ontslagen, gouverneur geschorst

De aanval op de regeringsgebouwen bleef niet zonder gevolgen. Zondagavond al moest Anderson Torres, het hoofd van de veiligheid van Brasilia, moeten opstappen. Dat heeft gouverneur Ibaneis Rocha gemeld. De ontslagen Torres wordt gezien als een aanhanger van Bolsonaro, onder wie hij nog gediend heeft als minister van Justitie. “Ik heb alle veiligheidstroepen de straat op gestuurd om de verantwoordelijken te arresteren en te straffen”, aldus de gouverneur.

Een rechter van het Braziliaanse Hooggerechtshof besliste enkele uren later echter om ook gouverneur Rocha tijdelijk te schorsen, om te onderzoeken welke verantwoordelijkheid hij draagt bij de bestorming. Rocha wordt voor 90 dagen geschorst vanwege “veiligheidsgebreken” die hebben toegelaten dat de bolsonaristen de gebouwen konden bestormen.

Volgens president Lula deed de lokale militaire politie, die onder het bevel staat van Rocha, niets om de opmars van de relschoppers tegen te houden. De president beval een federale tussenkomst in de hoofdstad, en beloofde straffen voor de leiders van de “fascistische” aanval die moest leiden tot een militaire coup om Bolsonaro weer aan de macht te brengen. De autoriteiten zijn ondertussen een onderzoek gestart naar de bestorming van de overheidsgebouwen.

Rechter Alexandre de Moraes beval de politie ook om binnen de 24 uur de kampen op te breken die aanhangers van Bolsonaro hadden opgezet bij militaire basissen, net als de blokkades bij straten en gebouwen. De sociale media Facebook, Twitter, en TikTok moeten bovendien de accounts blokkeren die antidemocratische propaganda verspreiden.

Vragen over aanval

De aanval doet binnen het kamp van Lula vragen rijzen over hoe het komt dat de ordediensten in Brasilia zo gemakkelijk overtroefd konden worden door de aanhangers van Bolsonaro, terwijl die hun plannen enkele dagen geleden hadden aangekondigd op sociale media.

Bolsonaro verloor in oktober de tweede ronde van de presidentsverkiezingen van Lula, maar heeft zijn nederlaag nooit officieel toegegeven. De radicale aanhangers van Bolsonaro protesteerden na de verkiezingsnederlaag herhaaldelijk, en riepen het leger op om een militaire staatsgreep te plegen.