Sinds de waternood in de zomer van 2021 wil Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) niet dat er nog vrijblijvend in overstromingsgevoelig gebied gebouwd wordt. Maar het beleid om dat voornemen hard te maken, volstaat niet, oordeelt het Rekenhof. Al in 2018 selecteerde de overheid 235 signaalgebieden die gevrijwaard moeten worden, maar dat is nog steeds niet helemaal gelukt.

In ruim de helft van die gebieden is een ‘watertoets’ nodig, vooraleer de schop de grond in kan. Maar zo’n toets houdt te weinig rekening met toekomstige klimaatverandering en de wateroverlast die daarmee gepaard gaat. In de andere helft van de gebieden zou helemaal niet meer gebouwd mogen worden. Dat kan geformaliseerd worden via een herbestemming of door de locatie aan te duiden als ‘watergevoelig openruimtegebied’ of WORG.

Bouwshift

Voor beide mogelijkheden is er het instrumentendecreet. Dat moet de ‘bouwshift’ – beter bekend als de betonstop – praktisch uitwerken, inclusief hogere compensaties voor eigenaars die bouwgrond verliezen. Maar een stemming eind november ging niet door. Het decreet ligt voor advies bij de Raad van State. Bijgevolg zijn er nog maar weinig herbestemmingen doorgevoerd, en is nog geen enkele zone aangeduid als WORG.

“Het gaat té traag en de watertoets houdt geen rekening met klimaatverandering”, bevestigt waterbouwkundige Patrick Willems (KU Leuven) de kritiek van het Rekenhof. De huidige legislatuur doet volgens hem meer dan de voorgaande, maar Vlaanderen blijft achterop hinken. “Er zijn plannen, maar geen garanties dat ze ook uitgevoerd zullen worden. Terwijl het risico op ernstige wateroverlast ook bij ons bijzonder hoog is.”

En de droogte

Het Rekenhof noemt het aantal signaalgebieden “heel beperkt”. Ook daar hebben ze gelijk in, beaamt Willems. “Die 235 zijn het absolute minimum. Er moeten ook nog veel overstromingsgebieden bijkomen, om ons voldoende te wapenen.”

Naast wateroverlast, kampt Vlaanderen ook steeds vaker met periodes van aanhoudende droogte. In feite zijn het twee zijdes van dezelfde medaille. Willems pleit voor een alomvattend actieplan. “We moeten voor elk gebied – niet alleen de signaalgebieden, maar elke riviervallei – een duidelijk plan opstellen. Waar geen bebouwing en waar wel mits compenserende maatregelen.”

Volgens de waterbouwkundige wordt bouwen in valleien niet onmogelijk. “Als we stroomopwaarts maatregelen nemen om water vast te houden, te vertragen en te laten infiltreren, dan minderen de risico’s stroomafwaarts én doen we iets tegen de droogte, bodemerosie en voor het waterkwaliteitsbeheer.”